Zekerheid is één van de pijlers van geluk – maar maakt de zekerheid waar we in de westerse wereld naar streven, namelijk financiële zekerheid, wel gelukkig?
We schrijven het jaar 2013, ergens halverwege de maand mei: Voor onze studiereis landen we s’avonds in Rio de Janeiro en worden vervolgens door een busje naar ons verblijf gereden. De snelweg loopt langs de steile berghellingen met daarop de beruchte sloppenwijken, de favelas, die elke maand wel eens terugkeren in het wereldnieuws vanwege het aanhoudende geweld dat gepaard gaat met de drugshandel. Overdag zijn ze nog beter te zien: als men op het terras rondom het beroemde beeld “el Cristo Redentor” gaat staan ziet men – tussen de welvarende toeristen die hun perfecte fotomoment afwachten – zo ver het oog reikt, een wildgroei aan primitieve huizen die met de stad vervlochten zijn en de favelas van Rio vormen.
Op de tweede dag staat een excursie gepland naar een favela die een aantal maanden eerder door het leger met veel geweld was “gepacificeerd”, hetgeen nog duidelijk is te zien: raketten hebben grote gaten in muren achtergelaten en veel huizen zijn bedekt met honderden kogelgaten, wat me doet denken aan foto’s uit conflictgebieden in het Midden-Oosten.
Tijdens mijn studie werktuigbouwkunde krijg je een manier van denken aangeleerd, waarin alle factoren van een probleem kwantificeerbaar zijn om in een rekenmodel gestopt te kunnen worden, dat vervolgens de wiskundig beste oplossing berekent. Een sociale onzekerheidsfactor, zoals de mens, bestaat immers niet bij het doorrekenen van bijvoorbeeld een thermodynamische cyclus. Maar ook tijdens mijn minor economie kon ik hele bevolkingsgroepen in getallen over één kam scheren om de koopkracht te berekenen. Door de toenemende digitalisering en het feit dat steeds meer van onze taken worden overgenomen door machines, wordt deze manier van denken steeds verder verspreid. Maar op het moment dat we onder begeleiding van de gids en een aantal beveiligers de sloppenwijken in lopen, worden we letterlijk en figuurlijk met beide benen op de grond gezet bij het zien van een samenleving in zulk barre levensomstandigheden. Deze denkwijze is niet toe te passen op wat we hier zien, en we stappen uit onze wereld van modellen om met de lokale bevolking te gaan praten.
Ik ben tot op de dag van vandaag onder de indruk van deze mensen, stuk voor stuk gemotiveerde ondernemers, die elke kans aangrijpen om hun situatie te verbeteren, maar tegelijkertijd met volle teugen kunnen genieten van wat ze hebben. Bijvoorbeeld de jongens van 18, die tot een jaar geleden als drugsrunners werkten op snelle motorfietsen, maar na de val van het kartel een taxibedrijf zijn begonnen om in de nauwe steegjes van de favela mensen achterop van A naar B te brengen. Of de vele buurtinitiatieven die zijn ontstaan om samen de infrastructuur op te knappen of de ouderen te verzorgen die niet meer in staat zijn om dit zelf te doen. Dit zijn mensen die hun nieuw verworven vrijheid niet alleen zien als een kans op materiële groei, maar uit zijn op gemeenschappelijk welzijn. En ondanks de moeilijke omstandigheden kunnen ze gelukkig zijn, in tegenstelling tot wat het liberaal-sociaaldemocratische model ons wil laten denken.
De handleiding om te voldoen aan deze westerse levensvoorstelling – namelijk huisvesting, een baan en financiële zekerheid – is inmiddels niet meer de handleiding naar een gelukkig leven. Ik heb in de favelas ingezien dat we omwille van zekerheid te veel zijn gaan leven voor morgen, in plaats van voor vandaag. Blijkbaar durven we het risico niet meer aan de vrijheid te nemen om te doen wat we willen, en zijn we dit uit de weg gegaan door ons zelf wijs te maken dat we deze vrijheid later in ons leven stukje bij beetje kunnen terugkopen naar mate de onzekerheidsfactor geld gemarginaliseerd wordt. We zijn permanent in dienst getreden van het westerse systeem dat ons zekerheid belooft in de vorm van geld en waarin elke crisis wordt afgedaan als een suboptimale versie van het ideale kapitalistische model. Het model dat sommigen prachtige vakantiehuizen langs het strand bezorgt, maar anderen in het riool onder de stad laat leven.
Dit is geen pleidooi tegen onze manier van leven, maar moet gezien worden als een oproep om weer vaker af te wegen: wat als de schijnzekerheid van geld geen rol zou spelen, zou ik spijt krijgen van de manier waarop ik mijn leven leef? Laten we ons het leven terug eigen maken en onze overtuigingen weer de vrije loop laten in plaats van ze te toetsen tegen het marktmechanisme. Gebruik je vrijheid, verruil je verouderde westerse bril voor een nieuwe, waarin toegevoegde waarden uit de hele wereld zijn verwerkt, want dit biedt ons het beste perspectief op een gelukkige toekomst.
Ik kan alles. Denk ik. En ik verwacht ook dat het van mij verwacht wordt. Er zijn geen obstakels. Ik heb een gevulde bankrekening, een torenhoog IQ en een goede gezondheid. Het zijn mijn voorwaarden voor succes.
En daarvoor moet ik dankbaar zijn, want het grootste gedeelte van de wereld mist een van deze cruciale eigenschappen. Hun toekomst rust daarmee op mijn schouders. Als het mij niet lukt, wie dan wel?
Alleen worden mijn goedbedoelde projecten nooit volwassen. Ik durf namelijk niet zo hard mijn best te doen. Want in dat geval heb ik eventueel falen alleen aan mijzelf te wijten. Liever houd ik mijn illusie in stand: als ik echt mijn best doe, lukt het me heus wel. En dus blijft de wereld wachten. Ik kan alles, maar ik doe niets.
Ik vind alles. Denk ik. En ik verwacht ook dat het van mij verwacht wordt. Ik heb een mening, al verschilt die niet van die van anderen. Politiek is uit, discussiëren is in. En inhoud is dan weer uit. Hoe meer mensen een opvatting uitten, hoe serieuzer ik deze moet nemen. Hoe verder weg een gebeurtenis plaatsvindt, hoe minder deze mij moet raken. Immigratie, integratie en zwarte piet doen mee; honger, oorlog en ziektes niet. Al moet ik daar vaak toch ook iets van vinden. Mijn generatie protesteert en debatteert niet. Vind ik ergens echt iets van, dan like ik een Facebook-groep. Ik vind alles, maar ik zeg niets.
Ik weet alles. Denk ik. En ik verwacht ook dat het van mij verwacht wordt. Het is vanzelfsprekend dat ik ga studeren. Dat mag ik uitstellen maar niet afstellen, want dat is zonde van mijn intellect. Leer onbeperkt, ontwikkel jezelf als product. Na enkele jaren laat mijn kennis zich weerspiegelen in een multiple choice antwoord. Ik weet niet meer waar C voor stond, maar ik had het goed.
Maar zelfs mijn diploma is straks weinig waard zonder extra’s. In mijn eigen tijd leer ik samenwerken, volg ik trainingen en werk ik aan projecten voor echte klanten. En wat blijkt? De echte wereld lijkt in niets op A, B of C. Ik kom tot de conclusie die ik eigenlijk al lang had getrokken: ik weet alles, maar ik snap niets.
Ik wil alles. Denk ik. En ik verwacht ook dat het van mij verwacht wordt. Er zijn geen grenzen en niets houdt mij tegen. Vroeger wilde ik binnenhuisarchitect worden, lerares of moeder. Maar dat is te simpel, met een universitair diploma moet ik meer willen.
Waar mensen vroeger kozen voor een carrière of een gezin, moet ik het combineren. Naast CEO wil ik ook best minister worden en in het buitenland wonen, met minstens twee kinderen en een au pair natuurlijk. Wanneer ik alles heb, wil ik meer. En lukt dit niet, dan is er altijd nog iets over om te willen. Ik wil alles, maar ik verlang niets.
Ik moet alles. Denk ik. En ik verwacht ook dat het van mij verwacht wordt omdat ik alles kan, weet, vind en wil. Ik moet iets kiezen, maar ik kan het niet goed doen. Ik ben bang dat ik alles misloop, dat ik achterblijf, dat ik voorbij wordt gestreefd. Ik ben dankbaar voor mijn vrijheid, maar vind haar tevens een last. Mijn geluk is maakbaar, maar bevindt zich altijd in de toekomst. Niets doen is geen optie, maar zekerheid behoort niet tot de keuzes. Vele wegen leiden naar alles en zolang het kan, blijf ik rechtdoor lopen, bang om een afslag te nemen, een richting te kiezen. Ik moet alles maar ik kan, vind, wil en weet even helemaal niets meer… zeker.
Partners
Cultiveer
