Thema 2024

"We shape our buildings, and afterward our buildings shape us."

Hiermee pleitte Winston Churchill in 1943 voor de wederopbouw van het Lagerhuis naar zijn oorspronkelijke staat. Vandaag de dag staat deze uitspraak nog steeds als een huis, maar reikt tegelijkertijd verder dan baksteen en cement. Ze werpt ook haar schaduw over sociale normen, families , taal en alle andere systemen waarmee onze levens verweven zijn.

Systemen komen niet uit het niets en zijn er niet voor niets. Initieel worden zij vaak vormgegeven door mensen om houvast en structuur te bieden, maar na verloop van tijd oefenen ze invloed uit op degenen die er deel van uitmaken. Zo creëren algoritmes bubbels van bevestiging, waarin tegengeluiden niet meer welkom zijn. En buigen politici voor de gunst van kiezers, terwijl de ongemakkelijke waarheid onaangeroerd blijft.

Daarom is het van belang systemen van dichterbij te bekijken. Hoe knagen ze aan de autonomie van individuen en gemeenschappen, en beïnvloeden ze innerlijke motieven? En andersom, hoe beïnvloeden mensen systemen? Wat drijft ons om deel te nemen? En hoe kunnen we hier grip op krijgen?

Wanneer we de motivaties van mensen nader bekijken, zien we dat externe factoren vaak hun stempel drukken. Zo worden studiekeuzes bepaald door de verwachtingen van ouders, en partners geselecteerd op basis van bestaanszekerheid. Aan de andere kant zijn er interne drijfveren die diep geworteld zijn in ons ego en onderbewustzijn. Het spoort activisten aan om te strijden voor de meest onconventionele zaken en doet 'snowflakes' massaal verhuizen naar Bali. Zijn deze twee aspecten van menselijke motivatie twee kanten van dezelfde medaille, of kunnen ze ook met elkaar in conflict staan? Wanneer verliezen onze kernwaarden het van de motieven van buitenaf, waardoor we compromissen sluiten en ‘het contract met de duivel’ aangaan om onze doelen te bereiken.

Het is zelfs de vraag of systemen nog wel marionetten zijn van onze beslissingen. Met de opkomst van geavanceerde algoritmen en technologieën zijn deze systemen niet langer onderworpen aan menselijke touwtrekkerij. Zij dansen hun eigen digitale deuntje. Maar hoe kunnen we waarden als privacy en ethiek waarborgen wanneer de nieuwe bazen van het systeem steeds vaker bits en bytes zijn? Of heiligt het doel nou eenmaal de middelen?

En wanneer we dan zien dat de mens tussen alle technologie steeds minder zichtbaar wordt, algoritmes discrimineren of simpelweg dat het NS-monopolie treinkaartjes steeds duurder maakt, kan dit gevoelens van machteloosheid veroorzaken. Toch is het belangrijk om te realiseren dat we niet altijd gevangen zitten in de structuren die door 'anderen' zijn gecreëerd. Soms moeten we beseffen dat we keuzes hebben, de status quo uitdagen en ontketenen om vooruitgang te boeken.

Of moeten we misschien toch erkennen dat dit helemaal niet de eerste stappen naar verbetering zijn, maar begint een betere wereld écht bij jezelf.

Tijdens het vijfenveertigste symposium van de Veerstichting, gepland op 13 en 14 juni, zullen we Churchill's stelling heroverwegen: vormen wij het systeem of vormt het systeem ons?